یوگا چیست؟ آموزش یوگا شامل چه می شود؟ در کلاس یوگا چه یاد می گیریم؟
شاید برای اولین بار باشد که این را میخوانید اما یوگا به لحاظ مفهوم تاریخی آن یک موضوع کاملا دینی و آیینی است و تعامل نزدیکی با آیین هندوئیسم دارد! نترسید ! ما به بخش های دینی مذهبی اش کار نداریم. کمی صبور باشید با خواندن این مقاله متوجه خواهید شد یوگا چیست و رویکرد ما به یوگا چگونه است و کدام بخش از آموزش یوگا مورد توجه ماست. توضیحات زیر توسط آینگر استاد معروف یوگا و مبدع سبک آینگر ارائه شده که خود برگرفته از نقل قول های اساتید او و پیشینیان است. بعد از ارائه این توضیح سنگین و مفهومی و شاید گیج کننده یرای شما دقیقا توضیح خواهیم داد که ما کدام بخش از آموزش یوگا را فرا می گیریم و تمرین می کنیم و در کلاسهای یوگا آموزش می دهیم. آینگر در کتاب «نوری بر پرانایاما» آورده است:
« عرفا ی هندی در جستجوی خود به دنبال حقیقت، جوهره خالص ودا (Veda) ها را در کتب حکمت (اوپانیشاد ها) و در مکتب ها (دارشانا ها) گردآوری کردند. (کتب حکمت و مکتب ها آینه های ادراک معنوی در هندوئیسم هستند) .
این مکتب ها شامل سامخیا (Samkhya)، یوگا (Yoga)، نیایا (Nyaya)، وایششیکا (Vaisesika)، پوروا میمامسا (Purva Mimamsa) و اوتارا میمامسا (Uttara Mimamsa) می باشد.
مکتب یوگا خالق را باور دارد.
یوگا اتحاد خود مستقل (individual self) با خود جهان شمول (universal self) است. در حالیکه مکتب سامخیا به شکل تئوری است، مکتب یوگا کاملا عملیاتی است. سامخیا و یوگا در کنار هم یک تعریف جامع و کامل و پویا از سیستم فکری و زندگی ارائه می کنند. دانش بدون عمل و عمل بدون دانش به بشر کمک نمی کند. باید دانش و عمل در هم تنیده باشد پس سامخیا و یوگا با هم هستند.
طبق تعلیمات، سیستم یوگا برای سلامت تن، کنترل ذهن و حفظ صلح ارائه شده است. این سیستم برای اولین بار توسط پاتنجلی به شکل جملات قصار گردآوری و تدوین شده است.
یوگا خود ۸ شاخه (limb) دارد. وقتی همه این ۸ شاخه ترکیب و تمرین بشوند، یوگی به تجربه یکی شدن با خالق می رسد و هویت بدنی، ذهنی و هویت خود را از دست می دهد و به انسجام می رسد (Samyama).
این ۸ شاخه شامل یاما، نیاما، آسانا، پرانایاما، پراتیاهارا، دارانا، دیانا و سامادی است. هشیار انسان (Chitta) با یاما، نیاما و آسانا به خلوص می رسد و ذهن به سمت عمل تحریک می شود. آسانا و پرانایاما ذهن متزلزل را به ثبات نسبی می رسانند. پرانایاما و پراتیاهارا هشیار انسان (consciousness) را متوجه می سازند و انرژی اش را متمرکز می کنند و در نهایت دارانا، دیانا و سامادی هشیار انسان را تحت کنترل او قرار می دهند.
کلمه یوگا از ریشه سانسکریت Yuj به پیوست، الحاق و راهنمایی و متمرکز ساختن توجه برای استفاده از آن در مراقبه است. یوگا در نتیجه هنری است که ذهن نامنسجم و متلاشی را به یک وضعیت منسجم و شفاف می رساند. یوگا اتحاد روح انسان با الوهیت است. »
خب حالا چند چیز را باید به زبان ساده تر برای شما روشن کنم.
۱. یوگا چیست؟
طبق تعاریف و توضیحاتی که در بالا اشاره کردیم. یوگا یک مکتب نسبتا عملیاتی از بین ۶ مکتب فلسفی هندوئیسم است.
این مکتب ها به همراه کتب حکمت، خود از ودا ها (۴ کتاب مقدس هندوئيسم) استخراج شده اند. مکتب یوگا در کنار مکتب سامخیا است که کامل می شود. خود مکتب یوگا از ۸ شاخه تشکیل می شود.
این شاخه ها شامل یاما، نیاما، آسانا، پرانایاما، پراتیاهارا، دارانا، دیانا و سامادی است. ۴ شاخه اول یعنی یاما، نیاما، آسانا و پرانایاما بخش های یوگای عمل هستند. پرانایاما، پراتیاهارا و دارانا بخش های یوگا ی دانش هستند. و در نهایت دیانا و سامادی بخش های یوگای عشق ورزیدن و از خود رها شدن است.
به زودی مقاله «۸ شاخه یوگا» را منتشر خواهیم کرد و در آن به توضیح دقیق تر این شاخه ها می پردازیم.
۲ . ما کدام قسمت از آموزش یوگا را فرا می گیریم و در کلاس یوگا ارائه می دهیم؟
به تعاریف بالا توجه کردید. تا حدی می دانید یوگا چیست. یوگا یک مکتب فلسفی از بین مکتب های هندوئیسم است. هندوئیسم یک دین و آیین است. در تمام متون قدیمی یوگا به طور مکرر با وعده هایی مانند «یکی شدن با خالق»، «رهایی کامل از خود»، «یکی شدن با خود جهان شمول»، «تبدیل ذهن متزلزل به ذهن با ثبات»، «خلوص کامل»، «تجربه لذتی غیر قابل وصف» مواجه می شویم. این وعده ها شما را به یاد چه می اندازد؟ بله، درسته ! این وعده ها شبیه وعده هایی هستند که ادیان مختلف می دهند. فارغ از اینکه این طور وعده ها درست اند یا غلط، برای قبول کردنشان باید به آنها صرفا ایمان آورد. باید آنها را پذیرفت. این شکل از وعده ها نه قابل اثبات اند نه نمود خارجی دارند که مثلا کسانی را ببینیم که این آموزه ها را انجام داده باشند و به این وعده ها رسیده باشند. ممکن است عده ای ادعا بکنند که به این اهداف و مراحل عرفانی رسیده اند. اما آیا قابل اثبات است؟ آیا قابل مشاهده است؟
پس ما وارد این بخش از آموزش یوگا که اتفاقا بخش بزرگی هم هست نمی شویم نه به این خاطر که نمی توانیم. به این خاطر که ورود به این بخش مستلزم پذیرفتن این آموزه ها و عمل کردن طولانی و مادام العمر به آنهاست. کدام بخش از یوگا را انجام می دهیم؟ بخش هایی که فواید و اثر آنها تا حد چشمگیری قابل لمس بوده است. یعنی تمرین آسانا و پرانایاما. البته بخش های دیگری از مکتب یوگا هم بسیار قابل لمس و محرز است مثلا قسمت هایی که شامل پندهای اخلاقی و صلح و دوستی است، باید به تمرین هر روزه همه تبدیل بشود و نیازی به گفتن ندارد.
اما از طرف دیگر، یوگا وعده های دیگری می دهد که بسیار عملیاتی تر و شدنی تر هستند و توسط عموم هنرجویان یوگا تایید شده اند. مثلا به دست آوردن حس دقیق تر نسبت به بدن و پیوند عمیق آن با حالات روحی پس از انجام تمرینات یوگا یا احساس قدرت و کنترلی که با فعال شدن عضلاتی که به ندرت استفاده می شوند، بر همه قسمت های بدن ایجاد می شود. یا جدایی از دغدغه های روزمره به واسطه انجام تمرینات یوگا با آگاهی کامل. اینها بسیار ملموس هستند و بعد از مدتی کاملا قابل درک هستند و در نتیجه قابل اتکا هستند.
۳ . آموزش یوگا و آنچه در کلاس یوگا به آن پرداخته می شود
نکته مهم: محتوای آموزش یوگا که در ۹۹ درصد کلاسهای یوگا تدریس می شود آموزش آسانا های یوگا و آموزش پرانایاما است. بعضا کلاسهای مجزایی مختص پرانایاما وجود دارد اما معمولا در ابتدا یا انتهای کلاس های یوگا ی رایج دقایقی طبق نظر مربی به پرانایاما اختصاص داده می شود و عمده زمان باقیمانده آموزش یوگا به تمرین آسانا ها و تنوع های آنها پرداخته می شود.
۴ . آسانا چیست؟ تفاوت تمرینات یوگا با دیگر ورزش ها و فعالیت های فیزیکی چیست؟ آموزش آساناهای یوگا شامل چه مواردی است؟
آساناها بخش اصلی در تمرینات یوگا هستند. آساناها در نگاه اول تمریناتی کاملا فیزیکی هستند مثل ورزش، ورود به وضعیت های مختلف بدنی، ماندن در آن وضعیت و خروج از آن. اما نه. آسانا فراتر از بعد فیزیکی ست.
تمرین درست آسانا ها فراتر از فقط قرارگیری فیزیکی صحیح در وضعیت است. آسانا های کلاسیک وقتی با آگاهی و توجه تمرین بشوند بدن، ذهن، هوشیاری، اعصاب، آگاهی و خود را در یک کل هارمونیک کنار هم جمع می کند.
آسانا ممکن است به نظر بیاید فقط مربوط به بدن فیزیکی است اما آسانا های مختلف می توانند مواد شیمیایی که به یا از مغز ارسال می شوند را تحت تاثیر قرار دهند که باعث بهبود و ثبات وضعیت روانی شما می شود. توانایی منحصر به فرد یوگا در ریلکس کردن عصب ها ـ رسانه بین بدن فیزیکی و بدن روانی ـ مغز را آرام می کند، ذهن را تازه و ساکن می کند و کل بدن را ریلکس می کند.
آسانا را نباید یک وضعیت کاملا مکانیکی فرض کرد. آسانا شامل یک روند آگاهانه است که در پایان آن تعادلی بین حرکت و مقاومت در مقابل حرکت به دست می آید. هم وزن شما باید به طور مساوی بین ماهیچه ها، استخوان ها و مفاصل توزیع شود هم هشیاری شما !
در هر سطحی کاملا خود را درگیر کنید. باید برای اینکه بخش های مختلف بدنتان را در آسانا جای دهید، در ماهیچه ها و پوست فضا خالی کنید. این باعث می شود اندام های حسی ( چشم ها، گوش ها، بینی، زبان و پوست ) ظرافت هر حرکت را درک کنند. این پیوند بین اندام های ادراکی و اندام های حرکتی تنها وقتی محقق می شود که هنرجو به درکی شخصی از یک آسانا می رسد و نه تنها با دانش بلکه به طور غریزی شروع به اصلاح حرکت خود کند.
خودتان را وقف تمرین کنید و غرق در آسانا شوید.
وقتی دو سمت بدن متقارن شوند استرس اضافی از سیستم گردش خون، سیستم تنفس، سیستم گوارش، سیستم تولید مثل و سیستم دفع حذف می شود. در هر آسانا اندام های مختلف در موقعیت های آناتومیک مختلفی قرار می گیرند و گاهی اوقات فشرده و جمع می شوند گاهی باز و منبسط گاهی اوقات مرطوب و گاهی خشک و گاهی اوقات گرم و گاهی سرد. به اندام ها خون تازه می رسد و اندام ها به نرمی ماساژ داده می شوند، ریلکس می شوند و در بهینه ترین وضعیت سلامتی تثبیت می شوند.
به زودی در مقاله ای دیگر، مفصل تر به آساناها در یوگا و انواع آساناها می پردازیم.
۵ . پرانایاما چیست؟ آموزش پرانایاما شامل چه مواردی ست؟
«تنفس جوهره زندگی و پرانا نیرو یا انرژی حیات است. هدف از هنر پرانایاما به دست آوردن این نیروی حیات است. با متمرکز کردن کامل زهن بر روی تنفس، انسدادها در کانال های بدن باز می شوند و اجازه می دهند انرژی به صورت آزادانه جریان پیدا کند و به انرژی حیات متصل شود. پاتنجلی می گوید تمرکز و شفافیت افکار که با پرانایاما بدست می آید، راه را برای وانهادگی بیشتر و در نتیجه مدیتیشن باز می کند. استفاده از ابزار در پرانایاما باعث بهتر ساکن شدن بدن و در نتیجه آزاد شدن ذهن برای اتحاد کامل با تنفس و جذب کامل نیروی حیات یا پرانا می شود. »
«در پرانایاما، تنفس به یک شکل کنترل شده و ممتد شده از دم و بازدم ارتقا پیدا می کند. این سبب تولید انرژی کیهانی پرانا می شود، نیروی پیش برنده حیات که قدرت، انرژی و شادابی لازم برای هر کاری را مهیا می کند»
اگرچه پرانا معمولا تنفس ترجمه می شود، در واقع پرانا نیروی انرژی بخش درون تنفس است. چیزی که با تنفس داخل میبریم و بیرون می دهیم حاوی پرانا ست که خود را در شکل نیروی حیات نشان می دهد. لحظه ای که تنفس قطع شود نیروی حیات بدن را ترک می کند.
پرانا به معنای تنفس و آیاما به معنای تنظیم تنفس است. پرانایاما پروسه طولانی کردن، امتداد دادن و گسترده کردن تنفس و همچنین حبس نفس است که عمدی و با کنترل به صورت ریتمیک صورت می گیرد.
همانطور که تعبیر برخی از مردم از خدا خالق، حفظ کننده و نابود کننده است، پرانا و پرانایاما نقش تولید کننده انرژی را دارند، بازدم سموم آسیب زننده را دفع می کند و دم و حبس نفس انرژی را در کل بدن توزیع می کنند.
به زودی در مقاله ای مجزا، مبحث پرانایاما را به شکل مفصل تر توضیح خواهیم داد.
با توجه به اینکه حالا تصویر بهتری از یک کلاس یوگا دارید، وقت آن است که از حال و حس انجام تمرینات یوگا در یک کلاس یوگا بگوییم.
۶ . تمرینات یوگا چه حسی ایجاد می کنند؟ فضای کلاس یوگا چگونه است؟
خب همانطور که توضیح دادیم معمولا در طی یک جلسه آموزش یوگا بیشتر زمان کلاس به انجام آسانا ها سپری می شود. تمرین تنفس به مدت کوتاه، گرم کردن، سرد کردن و ریلکسیشن یا همان شاوآسانا در انتهای کلاس بخش های دیگر از یک کلاس یوگا هستند.
در قسمت آسانا توضیح دادیم که انجام آسانا های یوگا یک کار کاملا مکانیکی نیست و آگاهی و توجه کامل می طلبد. باید توجه را از اطراف گرفت و به سمت بدن یعنی به سمت خود متمرکز کرد.
این یعنی تمام دغدغه ها و نگرانی ها برای مدتی به عقب می روند و ذهن آزاد می شود. استرس و اضطراب کم می شود و هنرجو مدتی را بدون هرج و مرج و آشفتگی جهان پیرامونش فقط بر روی خود متمرکز است. این اثر ذهنی و روانی تمرینات یوگا است.
در سوی دیگر اثرات فیزیکی تمرینات یوگا هم کاملا منحصر به فرد است. در یوگا حرکات بسیار پیچیده تر از دیگر ورزش ها هستند. در یک آسانا تعداد زیادی از مفاصل، استخوان ها، ماهیچه ها و بافت های بدن درگیر می شوند که در ورزش های دیگر این اتفاق نادر است. برای قرار گرفتن در هر وضعیت به یک هارمونی در کل بدن باید رسید.